11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ – ΟΙ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗ ΝΕΑ ΕΙΚΟΣΑΕΤΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ

ΜΙΑ ΒΑΛΙΤΣΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ: ΔΑΝΕΙΣΤΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Άννα Κρεμέζη-Μαργαριτούλη

Δημιουργός Περιβαλλοντικών Δράσεων και Εκπαιδευτικού Υλικού

 Οι Φίλοι Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, amarg@gnhm.gr

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Οι Μουσειοβαλίτσες (Μ/Β) είναι δανειστικό εκπαιδευτικό υλικό συγκεντρωμένο μέσα σε ανθεκτικό περίβλημα. Δημιουργούνται κυρίως από Μουσεία και παρουσιάζονται από τους εκπαιδευτικούς χωρίς να απαιτούνται ειδικές γνώσεις. Βρίσκονται στον αντίποδα της ηλεκτρονικής πληροφορίας. Περιέχουν οδηγίες, εικονογραφημένη αφήγηση, δραστηριότητες, φύλλα εργασίας, δείγματα, πανό, ντοκιμαντέρ κ.ά. Το Σωματείο Οι Φίλοι του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας έχουν δημιουργήσει πέντε Μ/Β: «Τα Ηφαίστεια της Ελλάδας», «Τα Ελληνικά Δάση», «Το έδαφος στηρίζει τη Ζωή», «Η Μετανάστευση των Οργανισμών» και «Το Αλάτι της Ζωής μας». Κάθε Μ/Β έχει έναν ιδιαίτερο στόχο, όλες όμως έχουν ένα κοινό μήνυμα: «Πριν από κάθε ενέργειά μου καλό είναι να αναρωτιέμαι πόσο αυτή επιβαρύνει τη γη». Περισσότερα από 30.000 παιδιά τις έχουν παρακολουθήσει, κυρίως από απομακρυσμένες περιοχές. Τα σχόλια και οι εικαστικές δημιουργίες των παιδιών δείχνουν κατανόηση και κάποιο ενστερνισμό των στόχων.

A MUSEUM-KIT, A THOUSANT THOUGHTS: Lending educational material for the environment

Anna Kremezi-Margaritouli

Creator of environmental activities and educational material

ABSTRACT

A portable educational kit or Museum Kit (M/K) is a lending educational material accumulated in a large case. It is mainly created by museums and presented by teachers without the need for special knowledge. They are on the opposite side of electronic information. They contain instructions, illustrated narration, activities, worksheets, samples, banner, documentaries etc. The Friends of Goulandris Natural History Museum in Kifissia, Greece, have created five M/K: «The Volcanoes of Greece», «Greek Forests», «Soil Supports Life», «The Migration of Species» and «The Salt in our Life». Each M/K has a particular goal, but they all have one common message: «Before any action it is wise to wonder how much it burdens the earth». More than 30.000 children have attended them, mostly from remote areas. Children’s comments and visual creations have shown comprehension and some embracing of goals.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

Μουσειοβαλίτσα, Μουσειοσκευή, Βιοποικιλότητα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο όρος «Μουσειοβαλίτσα» (Μ/Β) έχει αντικαταστήσει τον τελευταίο καιρό τον όρο «Μουσειοσκευή». Πρόκειται για οργανωμένο εκπαιδευτικό υλικό συγκεντρωμένο μέσα σε ανθεκτικό περίβλημα όπως βαλίτσα, σάκα η κιβώτιο με συνολικό βάρος 1 – 5 κιλών. Διαπραγματεύεται ένα αυτόνομο θέμα και δημιουργείται κυρίως από Μουσεία, Σωματεία Φίλων Μουσείων και άλλους φορείς, σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Δεν πωλείται αλλά δανείζεται και ο δανεισμός δεν αποφέρει οικονομικό έσοδο στον δημιουργό. Παρουσιάζεται εύκολα από τους εκπαιδευτικούς και όσους σχετίζονται με παιδιά, χωρίς να απαιτούνται ειδικές γνώσεις (Χατζηασλάνη, 1991). Οι Μ/Β  δεν πρέπει να συγχέονται με τα εκπαιδευτικά πακέτα που παράγουν και διαθέτουν εκδοτικοί οίκοι ή φορείς, έχουν συνήθως το μέγεθος ενός ντοσιέ και πωλούνται ή δίνονται ως αντάλλαγμα δωρεάς ή υπηρεσίας.

Εικόνα 1. «Η Μετανάστευση των Οργανισμών» στο Διαπολιτισμικό σχολείο Ν. Ιωνίας

Ασφαλώς ένα δανειστικό υλικό δεν μπορεί ν’ αντικαταστήσει τη ζωντανή παρουσίαση (εικόνα 1). Ωστόσο είναι ένα τεκμηριωμένο και εύχρηστο υλικό που επεκτείνει την εμβέλεια του Μουσείου σε αριθμό ατόμων και γεωγραφική κατανομή (εικόνα 2 και 3). Όπου είναι δύσκολη ή αδύνατη η φυσική παρουσία, εκεί οι Μ/Β, με εμψυχωτές τους εκπαιδευτικούς, αναλαμβάνουν το έργο της διασποράς της ιδέας που περιέχουν. Όταν είσαι άνθρωπος κοινωνικός θέλεις να μοιραστείς με τους άλλους ανθρώπους, αυτό που πιστεύεις και νομίζεις ότι θα ομορφύνει τον κόσμο (Kremezi-Margaritouli, 2000a).

Εικόνα 2. Νομοί (εκτός Αττικής) όπου έχουν παρουσιαστεί οι Μ/Β

Εικόνα 3. Περιοχές της Αττικής όπου έχουν παρουσιαστεί οι Μ/Β

ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ

Η ιδέα του οργανωμένου δανειστικού υλικού έχει τις ρίζες της στην εποχή του διαφωτισμού. Τη δεκαετία του 1970 βρίσκει εφαρμογή σε παιδικά μουσεία των ΗΠΑ και στη συνέχεια σε μουσεία και άλλους φορείς της Ευρώπης και της Ελλάδας (Νικονάνου, 2004). Οι Μ/Β στην Ελλάδα έχουν μια ιστορία τουλάχιστον 30 ετών.

Πρώτο παράδειγμα τέτοιου υλικού με περιβαλλοντικό θέμα ήταν «Η Βαλίτσα της Χελώνας» που δημιουργήθηκε από το Σύλλογο ΑΡΧΕΛΩΝ το 1990 (Κρεμέζη-Μαργαριτούλη, 1991).  Στο ξεκίνημα του θεσμού της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αυτή η βαλίτσα, ήταν το πρώτο έτοιμο υλικό που βοήθησε στην είσοδο της περιβαλλοντικής ιδέας στο μαθητόκοσμο κι από κει στην κοινωνία. Ακολούθησαν ακόμη δύο Μ/Β από το Σύλλογο ΑΡΧΕΛΩΝ «Η Ζωή στις Ακτές» (Κρεμέζη-Μαργαριτούλη, 2002) και «Ψαράδες και Χελώνες» (Kremezi-Margaritouli, 2003). Θεωρείται ότι η «Βαλίτσα της Χελώνας» έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να θεωρείται σήμερα η Καρέτα το γνωστότερο από τα άγρια ζώα και το σύμβολο των ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση στην Ελλάδα (Παντής κ.ά., 1996, σελ. 31).

Ένα Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, όπως κι ένας περιβαλλοντικός φορέας, δεν σκοπεύουν μόνο στη μεταφορά εγκυκλοπαιδικών γνώσεων. Αποστολή τους είναι να προτείνουν και να πείσουν για συμπεριφορές σεβασμού προς το περιβάλλον, τη ζωή και τον συνάνθρωπό μας. Το θέμα κάθε Μ/Β είναι η αφορμή για να αντλήσουμε παραδείγματα ώστε να εξυπηρετήσουμε τον πιο πάνω στόχο.

Οι Φίλοι του ΜΓΦΙ έχουν δημιουργήσει μέχρι σήμερα, πέντε Μουσειοβαλίτσες. Η επιλογή των θεμάτων σχετίζεται με θέματα του Μουσείου, αλλά και με την επικαιρότητα ή με τις ευαισθησίες των δημιουργών.

• «Τα Ηφαίστεια της Ελλάδας». Δημιουργήθηκε το 1991 (εικόνα 4). Το θέμα επιλέχθηκε επειδή τα ηφαίστεια είναι τα πιο εντυπωσιακά από τα γεωλογικά φαινόμενα, επειδή η πατρίδα μας βρίσκεται σε ζώνη έντονης ηφαιστειότητας, αλλά κυρίως επειδή η παρακολούθηση των μεταβολών του γήινου φλοιού, βοηθάει τους ανθρώπους να αντιληφθούν το πραγματικό τους μέγεθος (Οι Φίλοι του Μουσείου, 1991 και 1996). Όπως η «Βαλίτσα της Χελώνας» έτσι κι αυτή η βαλίτσα υπήρξε από τα πρώτα βοηθήματα για τους εκπαιδευτικούς που εκπονούσαν προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Εικόνα 4. Η Μουσειοβαλίτσα «Τα Ηφαίστεια της Ελλάδας»

• «Τα Ελληνικά Δάση». Δημιουργήθηκε το 1994 (εικόνα 5) μετά από τη μεγάλη έκθεση για τα δάση που είχε οργανώσει το Μουσείο ΓΦΙ στο Ζάππειο Μέγαρο. Παρόλες τις συχνές αναφορές στην αξία των δασών, λίγα είναι γνωστά για τη λειτουργία, τις ευεργετικές συνέπειες και την παγκόσμια αξία των ελληνικών δασών ως «τράπεζες» βιοποικιλότητας (Οι Φίλοι του Μουσείου, 1994 και 1996).

Εικόνα 5. Η Μουσειοβαλίτσα «Τα Ελληνικά Δάση»

• «Το Έδαφος στηρίζει τη Ζωή». Δημιουργήθηκε το 2003 (εικόνα 6). Η επιλογή του θέματος έγινε επειδή το έδαφος είναι το στοιχείο μέσα στο οποίο γίνεται η ανακύκλωση της ύλης. Είναι αδύνατον να υπάρξει ζωή χωρίς θάνατο και το αντίστροφο. Τόσο γονιμότερο είναι ένα έδαφος, όσο περισσότερους νεκρούς οργανισμούς περιέχει (Οι Φίλοι του Μουσείου, 2003). Δημιουργήθηκε λίγο μετά τη λειτουργία του Κέντρου ΓΑΙΑ όπου υπήρχε εκτενής αναφορά στο θέμα του εδάφους.

Εικόνα 6. Η Μουσειοβαλίτσα «Το Έδαφος στηρίζει τη Ζωή»

• «Η Μετανάστευση των Οργανισμών». Δημιουργήθηκε το 2009 (εικόνα 7). Το φαινόμενο της μετανάστευσης εξετάζεται ως φυσική διαδικασία που παρατηρείται από το πλαγκτόν μέχρι τις φάλαινες και από τους σπόρους μέχρι τον άνθρωπο. Ειδικά στο παράδειγμα του ανθρώπου που γίνεται διαρκώς πιο επίκαιρο, υπάρχει εκτενής αναφορά. Το συμπέρασμα: Πολιτισμένος είναι εκείνος που αναγνωρίζει στον άλλον το δικαίωμα να είναι διαφορετικός (Οι Φίλοι του Μουσείου, 2009).

Εικόνα 7. Η Μουσειοβαλίτσα «Η Μετανάστευση των Οργανισμών»

• «Το Αλάτι της Ζωής μας». Δημιουργήθηκε το 2011 (εικόνα 8). Το αλάτι, αυτό το απλό και ταπεινό στοιχείο συνδέεται με τόσα παγκόσμια φυσικά, χημικά και πολιτιστικά θέματα ώστε να καταλήγουμε στο ρητό του Ηράκλειτου: «Eκ πάντων εν και εξ ενός πάντα» (Οι Φίλοι του Μουσείου, 2011).

Εικόνα 8. Δείγμα άλατος από τη Μουσειοβαλίτσα «Το Αλάτι της Ζωής μας»

«Πριν από κάθε ενέργειά μου καλό είναι να αναρωτιέμαι πόσο αυτή επιβαρύνει τη Γη». Αυτό θα πρέπει να είναι το γενικό και παγκόσμιο συμπέρασμα από όλες τις Μ/Β και μακάρι να αναφέρεται πριν να ολοκληρωθεί μια παρουσίαση στο σχολείο.

Όλες οι Μ/Β ανανεώνονται ως προς το περιεχόμενο και ανακαινίζονται ως προς τα αντικείμενα. Η ζήτησή τους είναι διαφορετική. Παρουσιάζονται τα ποσοστά προτίμησης από το έτος κυκλοφορίας της πρώτης Μ/Σ  (εικόνα 9) αλλά και από το 2011, οπότε κυκλοφορούσαν και οι πέντε Μ/Β (εικόνα 10). Πολλές φορές βλέπουμε συγκινητικούς συσχετισμούς. Για παράδειγμα η Μετανάστευση στη Λέσβο, τα Ηφαίστεια στα Μέθανα και τη Μήλο, τα Δάση στη Δράμα. Ακόμη κάποιες βαλίτσες έχουν χρησιμοποιηθεί ως πρώτη ύλη για τη δημιουργία ετήσιων προγραμμάτων και δράσεων μέσα και έξω από το σχολείο (Οι Φίλοι του Μουσείου, 2015).

Εικόνα 9. Ποσοστά μαθητών ανά Μ/Β από το έτος κυκλοφορίας της πρώτης

Εικόνα 10. Ποσοστά μαθητών ανά Μ/Β, 2011-2020, οπότε υπήρχαν όλες οι Μ/Β

ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ

Για να δημιουργήσουμε μια Μουσειοβαλίτσα, έχουμε στο νου μας από την αρχή το συμπέρασμα που θέλουμε να προκύψει. Ό,τι περιέχεται στη βαλίτσα θα πρέπει να υπηρετεί αυτό το συμπέρασμα. Μπαίνουμε στη θέση του εκπαιδευτικού που καλείται να ζωντανέψει μια βαλίτσα και προσπαθούμε να τον διευκολύνουμε με απλές οδηγίες (Kremezi-Margaritouli, 2000 b).

Το έναυσμα είναι η ανάγκη του δημιουργού ή της δημιουργικής ομάδας, να μοιραστεί μια ιδέα, κάτι που θεωρεί σημαντικό και αξίζει να απασχολήσει τη νέα γενιά επειδή θα μας κάνει καλύτερους ανθρώπους, θα ομορφύνει τον κόσμο. Αυτό θα πρέπει να γίνει με τρόπο πρωτότυπο και διασκεδαστικό, να περιέχει εκπλήξεις και ανατροπές, να μη θυμίζει μάθημα (Πίτσικας, 2001).

Κάθε Μ/Β σε γενικές γραμμές περιέχει:

1. Τεύχος για τον εκπαιδευτικό με οδηγίες, περιεχόμενα, εισαγωγή, βιβλιογραφία, ειδικότερες πληροφορίες και προτάσεις για επιπλέον δραστηριότητες
2. Τεύχος με αφήγηση
3. Σειρά σταθερών εικόνων σε USB stick ή σε CD που επενδύουν την αφήγηση
4. Τεύχος με φύλλα εργασίας, για δυο ηλικιακές ομάδες, δραστηριότητες, πειράματα κ.ά.
5. Δείγματα όπως, πετρώματα, δακτυλίους, καρπούς κ.ά. που χρησιμοποιούνται στις δραστηριότητες
6. Πανό/Banners
7. Ντοκιμαντέρ
8. Αναμνηστικά έντυπα που μένουν στο σχολείο

Οι οδηγίες για τις ενέργειες πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από την παρουσίαση, θεωρούμε ότι βοηθούν ώστε εύκολα να χρησιμοποιούνται οι Μ/Β έστω κι αν για πρώτη φορά τις αντικρύζει ένας εκπαιδευτικός. Προτείνεται ο τρόπος παρουσίασης που είχαν στο νου τους οι δημιουργοί της Μ/Β (Κρεμέζη-Μαργαριτούλη, 2003).

Ο πυρήνας κάθε βαλίτσας είναι η εικονογραφημένη αφήγηση, η θεωρητική ενημέρωση, που εισάγει το θέμα. Η αφήγηση είναι γραμμένη με μικρές και περιεκτικές φράσεις, λίγες ανά παράγραφο και εικόνα (Κολιόπουλος, 2005). Όπου αναφέρονται σπάνιες λέξεις ορολογίας, αυτές ερμηνεύονται επιτόπου με παρενθετικές φράσεις (π.χ. «βιοποικιλότητα, δηλαδή η ποικιλία των ζωντανών οργανισμών»).

Οι εικόνες είναι σημαντικότατες και ισχυρότερες από το κείμενο. Η επιλογή και η διαδοχή τους έχουν σημασία. Θα πρέπει να ενισχύουν το λόγο και να έχουν το στοιχείο της έκπληξης. Να δείχνουν κάτι σπάνιο και να μην επαναλαμβάνονται παρόμοιες εικόνες στη σειρά. Επίσης δεν είναι ανάγκη να πούμε όλα όσα ξέρουμε για το θέμα (Κρεμέζη-Μαργαριτούλη, 2003). Είναι σημαντικό να μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα σημαντικά από τα ασήμαντα. Να προτιμήσουμε τις πιο άγνωστες και γοητευτικές πληροφορίες, αυτές που διαλύουν παρεξηγήσεις και συγκινούν (Cornel, 1979).

Πανό ή Banners σηματοδοτούν το χώρο όπου γίνεται η παρουσίαση και συχνά συμμετέχουν στις δραστηριότητες που προτείνονται. Σε περίπτωση τεχνικής βλάβης ή διακοπής ηλεκτρικού μπορούν να σώσουν την κατάσταση (Κρεμέζη-Μαργαριτούλη, 2003).  Όποτε υπάρχει η οικονομική δυνατότητα στη δημιουργία των πανό αλλά και της υπόλοιπης Μ/Β συμμετέχουν ειδικοί καλλιτέχνες για καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα.

Για τα φύλλα εργασίας/αξιολόγησης και τις ομαδικές ή ατομικές δραστηριότητες, οι απαντήσεις βρίσκονται στην αφήγηση ή στην κριτική σκέψη των παιδιών. Είναι φτιαγμένα με τρόπο διασκεδαστικό και με χιούμορ ώστε να μη θυμίζουν διαγώνισμα.

Σημαντικά είναι τα αντικείμενα που μπορεί να πιάσει ένα παιδί (πετρώματα, δακτύλιοι πουλιών, σπόροι, δείγματα εδάφους, αλατιού κ.ά.). Εδώ ίσως είναι το προτέρημά των Μ/Β  έναντι των ηλεκτρονικών προγραμμάτων. Αφή, όσφρηση, γεύση, επιδεξιότητα, μπορούν να συμμετέχουν στη λήψη της πληροφορίας και την απόκτηση κάποιας εμπειρίας (Cornel, 1979).

Δεν είναι απαραίτητο η βαλίτσα να συνδέεται με κάποιο μάθημα. Μια Μ/Β  είναι αυτόνομη, κρατάει την πολυτέλεια του προαιρετικού. Δεν σκοπεύει μόνο να μεταφέρει γνώση αλλά μέσα από τη γνώση να δημιουργήσει άποψη (Κολιόπουλος, 2005).

ΠΩΣ ΔΑΝΕΙΖΟΝΤΑΙ

Σχολεία και άλλοι φορείς που θέλουν να δανειστούν μια Μ/Β συμπληρώνουν ηλεκτρονική αίτηση και δεσμεύονται για την επιστροφή της στον συμφωνημένο χρόνο. Κατά την παραλαβή της συμπληρώνεται «συμφωνητικό κίνησης».

Αν και αναφέρεται σαφώς ότι όλες οι Μ/Β απευθύνονται σε παιδιά και νέους πάνω από 8 ετών, ωστόσο πολλά νηπιαγωγεία τις έχουν δανειστεί και, αν κρίνουμε από τα σχόλιά τους, συνήθως αξιοποιούνται άριστα μετά από προσαρμογή (εικόνα 11).

Εικόνα 11. Ποσοστά μαθητών ανά εκπαιδευτική βαθμίδα και άλλοι φορείς όπου παρουσιάστηκαν οι Μ/Β

Η εμπειρία έχει δείξει ότι είναι παρακινδυνευμένο ο δανεισμός να γίνεται από τον ένα φορέα στον άλλο, χωρίς τη μεσολάβηση του «ιδιοκτήτη» επειδή, σε περίπτωση απώλειας αντικειμένων ή ζημιάς, χάνεται ο υπεύθυνος (Κρεμέζη-Μαργαριτούλη, 2003).

Κάθε φορέας που ολοκληρώνει τις παρουσιάσεις μιας Μ/Β συμπληρώνει επώνυμα φόρμα/βεβαίωση παρουσίασης με στατιστικά στοιχεία, γενικές παρατηρήσεις κ.ά. και τηρείται αρχείο.

ΣΗΜΕΡΑ

Με τις σημερινές συνθήκες της πληθώρας ψηφιακών πληροφοριών και εικονικής πραγματικότητας, οι Μ/Β περιέχουν μια πραγματικότητα που αγγίζω. Εκτός από το νου, εδώ μεσολαβεί και το σώμα μου για να πάρω την πληροφορία. Πώς μυρίζει το ρετσίνι; Πώς γεύομαι το αλάτι των Ιμαλαΐων; Πόσο λείος είναι ο οψιδιανός; κ.ο.κ.

Μέχρι τώρα λέγαμε ότι οι βαλίτσες ταξιδεύουν σε μέρη απομακρυσμένα από τα αστικά κέντρα: «Όταν το Σχολείο δεν μπορεί να πάει στο Μουσείο, τότε το Μουσείο πάει στο Σχολείο». Αν το προχωρήσουμε αυτό στην ιδιαίτερη σημερινή πραγματικότητα της πανδημίας, οι Μ/Β μπορούν να μπαίνουν στο σχολείο με δυνατότητα απολύμανσης. Έτσι το σχολείο μπορεί να έχει την ευκαιρία για μια δραστηριότητα σχεδόν εξωσχολική.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Οι Μ/Β με σταθερές εικόνες, αφήγηση και αντικείμενα μας βοηθούν να συγκεντρώσουμε το νου μας και να αξιοποιήσουμε τις αισθήσεις μας. Μας καλούν για παρατήρηση, ψηλάφισμα, εξάσκηση της επιδεξιότητας, συνεργασία, έξοδο από τη σχολική τάξη κ.ά. Ακόμη οι Μ/Β εξακολουθούν να προσφέρουν πρωτότυπη γνώση και ερεθίσματα για δημιουργία προσωπικής άποψης (Οι Φίλοι του Μουσείου, 2016).

Εικόνα 12. Σχόλια Εκπαιδευτικών κ.ά. προσώπων που παρουσίασαν Μουσειοβαλίτσες

Μετά από κάθε παρουσίαση συμπληρώνεται από τους εκπαιδευτικούς η φόρμα «βεβαίωση παρουσίασης» και τηρείται αρχείο από το 1995. Με βάση το αρχείο αυτό έγιναν οι χάρτες (εικόνες 2 και 3) και τα διαγράμματα (εικόνες 9, 10 και 11) που περιλαμβάνονται εδώ. Ειδικότερα ανατρέχοντας στις παρατηρήσεις των βεβαιώσεων, εξάγουμε πολύτιμα συμπεράσματα. Ταξινομήσαμε τα σχόλια σε τέσσερεις κατηγορίες: αρνητικά, θετικά, ουδέτερα και κανένα σχόλιο (εικόνα 12). Πολλά από τα θετικά σχόλια είναι τόσο ενθαρρυντικά που μας ωθούν να φτιάξουμε μια καινούρια βαλίτσα. Αλλά και τα αρνητικά σχόλια μας βοηθούν στη βελτίωση, στην ανακαίνιση και παλαιότερα στη δημιουργία αντιγράφων ώστε να μειωθούν τα παράπονα ελλιπούς χρόνου παραμονής της βαλίτσας στο σχολείο. Στην κατηγορία «ουδέτερα» περιλαμβάνονται ίσος αριθμός θετικών και αρνητικών κριτικών ή περιγραφές της δουλειάς που έγινε και προτάσεις,  αλλά όχι κριτική. Αυτό όμως που μας στενοχωρεί περισσότερο είναι το «κανένα» σχόλιο.

Εικόνα 13. Αξιολόγηση προγράμματος για το έδαφος

Μέχρι σήμερα πάνω από 30.000 παιδιά έχουν παρακολουθήσει τις παρουσιάσεις των Μ/Β των Φίλων του ΜΓΦΙ. Τα περισσότερα είναι δημοτικά, λίγα γυμνάσια κι ακόμα λιγότερα Λύκεια. Επίσης φορείς όπως βιβλιοθήκες, κέντρα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, πανεπιστήμια, σχολεία δια βίου μάθησης, ειδικά σχολεία κ.ά. (εικόνα 11). Κάποτε σε ειδικές παρουσιάσεις γίνονται και επιτόπου αυθόρμητες αξιολογήσεις (εικόνα 13). Εντυπωσιακές είναι μερικές περιοχές όπου έχουν ταξιδέψει οι Μ/Β όπως το δημοτικό και γυμνάσιο Ηρακλειάς Κυκλάδων με σύνολο τέσσερις (4) μαθητές.

Από μικρότερες ηλικίες έχουμε πάρει εικαστικές δημιουργίες και κείμενα μαθητών που δείχνουν την κατανόηση κι ως ένα σημείο τον ενστερνισμό του θέματος (εικόνες 14 και 15).  Αυτό μένει να μετρηθεί με κάποια έρευνα που ελπίζουμε να πραγματοποιηθεί σύντομα.

Εικόνα 14. «Οι διαφορετικοί κάνουν την πιο καλή παρέα».

Μετά από παρουσίαση της Μ/Β «Η Μετανάστευση των Οργανισμών»

Συγχρόνως όμως με τη Μ/Β γίνεται και μια πολύτιμη επικοινωνία ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και δημιουργούς/στελέχη των μουσείων που συχνά καταλήγει σε μελλοντικές συνεργασίες, αλλά και προσθήκες και βελτιώσεις των Μ/Σ μετά από σχόλια και προτάσεις εκπαιδευτικών. Η σχέση είναι αμφίδρομη.

Εικόνα 15. Μετά από παρουσίαση της Μ/Β «Η Μετανάστευση των Οργανισμών»

Ακόμη, με αφετηρία το θέμα μιας βαλίτσας, έχουν δημιουργηθεί εκπαιδευτικά προγράμματα άλλοτε μέσα στο σχολείο, άλλοτε στο Μουσείο ΓΦΙ και άλλοτε σε φεστιβάλ, σε πολιτιστικούς και σε άλλους φορείς (Οι Φίλοι του Μουσείου, 2018).

Επίσης οι Μ/Β έχουν γίνει παράδειγμα για μίμηση. Συχνά κατατίθενται προτάσεις για νέα θέματα σε χρηματοδοτούμενα προγράμματα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η συμπυκνωμένη γνώση και η άποψη που προκύπτει από μια Μ/Β δεν θα χάσει ποτέ την αξία της. Τι διαφορά έχει από ένα βιβλίο; Τη δράση, τη συμμετοχικότητα και την παρακολούθηση από τον δημιουργό, των κινήσεών της. Τι διαφορά έχει από ένα ηλεκτρονικό πρόγραμμα; Το τρισδιάστατο και τη συμμετοχή του συνόλου των αισθήσεων για τη λήψη της πληροφορίας.

Θα είναι μεγάλη τιμή και χαρά για το Σωματείο «Οι Φίλοι του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας», εάν μπορέσει να φανεί χρήσιμο στη δημιουργία βαλιτσών από νέους δημιουργούς.

«Όποια κι αν είναι η ερώτηση, η απάντηση είναι ο άνθρωπος» λέει ο Χόρχε Μπουκάι. Έτσι κι εδώ οι Μ/Β είναι ευκαιρία για τη δημιουργία μιας σχέσης ανάμεσα σε ανθρώπους, με αφορμή την ιδέα που ξεπηδάει μέσα από μια βαλίτσα.

Αν υποθέσουμε ότι κάθε Μ/Β είναι ένας «κύβος» συμπυκνωμένης γνώσης έτοιμος να σκορπίσει σαν σύννεφο γύρης, τότε ο εκπαιδευτικός που μεσολαβεί είναι ο «επικονιαστής» της. Χωρίς τη γύρη και τον επικονιαστή, καρπός δεν γίνεται.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Ευχαριστίες οφείλω:

Στους πολύτιμους συνεργάτες μου που αναφέρω με σειρά παλαιότητας: Ηλία Πίτσικα, Μαρίνα Μακρίδου-Μαλλούχου, Γεωργία Φέρμελη, Μαρία Μακριδάκη, Μαριάνα Δημητρίου, Ελένη Σιαφάκα, Δέσποινα Γκίνη, Μπετίνα Βρανά, Ειρήνη Ζαχαροδήμου, Μιρέιγ Μπέση, Μαρία Φανουργιάκη, Ζαχαρούλα Ζαχαράκου και Κωνσταντίνα Σαββαΐδη.

Στους επιστημονικούς συμβούλους: Σταύρο Ρίζο, Σταμάτη Σταματιάδη, Κορνηλία Χατζηασλάνη , Νίκο Χαραλαμπίδη, Πάνο Παναγιωτίδη και Δημήτρη Μαργαριτούλη.

Στο Σύλλογο ΑΡΧΕΛΩΝ, στους Φίλους του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και στο ίδιο το Μουσείο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

• Κολιόπουλος, Δ. (2005). Η διδακτική προσέγγιση του Μουσείου Φυσικών Επιστημών. Εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 33-40
• Κρεμέζη-Μαργαριτούλη, Α. (1991). Η Βαλίτσα της Χελώνας – Η περιβαλλοντική άποψη για τη Μουσειοσκευή. Αρχαιολογία, 38, 41-43
• Κρεμέζη-Μαργαριτούλη, Α. (2002). Ψαράδες και Χελώνες – φορητό εκπαιδευτικό πακέτο από το Σύλλογο ΑΡΧΕΛΩΝ, Πρακτικά από το 6ο Περιφερειακό Σεμινάριο Μουσείο-Σχολείο, Καβάλα 20-22 Σεπτεμβρίου 2002. ΥΕΠΘ, ΥΠΠΟ, ICOM, Δημοτικό Μουσείο Καβάλας, 58-59
• Κρεμέζη-Μαργαριτούλη, Α. (2003). Φορητά Εκπαιδευτικά Πακέτα για το Περιβάλλον- Δημιουργία και Διακίνηση, Πρακτικά από το Πανελλήνιο Συμπόσιο Σχεδιασμός και Παραγωγή Παιδαγωγικού Υλικού για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Παν/μιο Πειραιά 21-23 Φεβρουαρίου 2003, Ελληνική Εταιρεία, Εκδόσεις Νέα Σύνορα, 234-242
• Νικονάνου, Ν. (2015). Μουσειακή μάθηση και εμπειρία στον 21ο αιώνα [ηλεκτρονικό βιβλίο], Σύνδεσμος Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα, http://hdl.handle.net/11419/7
• Οι Φίλοι του Μουσείου (1991). Τα Ηφαίστεια της Ελλάδας, Ενημερωτικό Δελτίο των Φίλων του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, 25, 5-6, https://filoi-gnhm.gr/site/ta-ifestia-tis-elladas-2/
• Οι Φίλοι του Μουσείου (1994). Τα Ελληνικά Δάση η δεύτερη Μουσειοσκευή των Φίλων, Ενημερωτικό Δελτίο των Φίλων του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, 45, 1-3, https://filoi-gnhm.gr/site/ta-ellinika-dasi/
• Οι Φίλοι του Μουσείου (1996). Εκπαιδευτικές Μουσειοσκευές για το Περιβάλλον, Ενημερωτικό Δελτίο των Φίλων του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, 45, 1-8 https://filoi-gnhm.gr/site/wp-content/uploads/2020/09/%CE%A4%CE%95%CE%A5%CE%A7%CE%9F%CE%A3-45.pdf
• Οι Φίλοι του Μουσείου (2003). Το Έδαφος Στηρίζει τη Ζωή, Ενημερωτικό Δελτίο των Φίλων του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, 74, 1-8 https://filoi-gnhm.gr/site/wp-content/uploads/2019/08/periodiko-oi-filoi-tou-mouseiou-teyxos-074.pdf
• Οι Φίλοι του Μουσείου (2009). Η Μετανάστευση των Οργανισμών, Ενημερωτικό Δελτίο των Φίλων του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, 97, 1-5 https://filoi-gnhm.gr/site/wp-content/uploads/2019/08/periodiko-oi-filoi-tou-mouseiou-teyxos-097.pdf
• Οι Φίλοι του Μουσείου (2011). Το Αλάτι της Ζωής μας, Ενημερωτικό Δελτίο των Φίλων του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, 106, 2-8 https://filoi-gnhm.gr/site/teyxi-periodikou/teychos-106/
• Οι Φίλοι του Μουσείου (2015). Ταξίδι με…δυο Βαλίτσες, Ενημερωτικό Δελτίο των Φίλων του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, 120, 4-5 https://filoi-gnhm.gr/site/wp-content/uploads/2019/08/periodiko-oi-filoi-tou-mouseiou-teyxos-120.pdf
• Οι Φίλοι του Μουσείου (2016). Η Μετανάστευση των Οργανισμών, Ενημερωτικό Δελτίο των Φίλων του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, 126, 1-3 https://filoi-gnhm.gr/site/wp-content/uploads/2019/08/periodiko-oi-filoi-tou-mouseiou-teyxos-126.pdf
• Οι Φίλοι του Μουσείου (2018). Το Φεστιβάλ της Επιστήμης, Ενημερωτικό Δελτίο των Φίλων του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, 131, 10-11 https://filoi-gnhm.gr/site/wp-content/uploads/2019/08/periodiko-oi-filoi-tou-mouseiou-teyxos-131.pdf
• Παντής, Ι., Παρασκευόπουλος, Σ., Σγαρδέλης, Σ., Στάμου, Γ., και Κορφιάτης, Κ. (1996). Καταγραφή των Απόψεων, της Στάσης και της Συμπεριφοράς των Νέων σχετικά με το Περιβάλλον στην ευρύτερη περιοχή Αθηνών, Εκδ. Νέα Σύνορα, σελ. 222
• Πίτσικας, Η. (2001). Ταξιδεύοντας με ένα καπέλο – Αναζητώντας τη θέση του Θεάτρου στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, Πρακτικά από την 1η διεθνή συνάντηση για το θέατρο στην εκπαίδευση. Αθήνα 2000, σελ. 142-144
• Χατζηασλάνη, Κ. (1991). Εκπαιδευτικές Μουσειοσκευές. Αρχαιολογία, 38, 11-22
• Cornell, J. B. (1979). Sharing Nature With Children: Ananda Publications, CA, USA. p. 10-14
• Kremezi-Margaritouli, A. (2000a). Creation of talented animators for environmental education. Proceedings in 18th International Sea Turtle Symposium (compilers: F.A.Abreu-Grobois, R.Brisen-Duenas, R.Marquez-Millan, L.Sarti Martinez), NOAA Technical Memorandum NMFS-SEFSC-436, Miami, USA. pp. 85-87
• Kremezi-Margaritouli, A. (2000b). Portable environmental education kits in Greece: Their philosophy, design and use. Proceedings 19th Annual Symposium on Sea Turtle Conservation and Biology (compilers: H.Kalb, T.Wibbels), South Padre Island, Texas USA, March 1999. NOAA Technical Memorandum NMFS-SEFS-443, Miami, USA. p. 203
• Kremezi-Margaritouli, A. (2003). Fishermen and turtles: a portable educational kit for schoolchildren. Proceedings of the First Mediterranean Conference on Marine Turtles (editors: D. Margaritoulis, A. Demetropoulos). Barcelona Convention – Bern Convention – Bonn Convention (CMS). Nicosia, Cyprus. pp. 156-159.